Rechtsbijstandsverzekeraar moet verzekerde bij procedure vrije advocaatkeuze bieden

Het Hof van Justitie van de Europese Unie (hierna: “het Hof”) heeft recentelijk in een prejudiciële beslissing geoordeeld dat een rechtsbijstandsverzekeraar een verzekerde bij een procedure vrije advocaatkeuze moet bieden. Een rechtsbijstandsverzekeraar die in zijn verzekeringsovereenkomst regelt dat rechtsbijstand in beginsel wordt verleend door zijn werknemers, niet mag bedingen dat de kosten van rechtsbijstand in gerechtelijke of administratieve procedures van een door de verzekerde vrij gekozen advocaat of rechtsbijstandverleners slechts vergoed worden indien de verzekeraar van mening is dat de behandeling van de zaak aan een externe rechtshulpverlener moet worden uitbesteed (zaak C-422/12).

Europees recht waarborgt vrije keuze advocaat
Het Hof overwoog dat uit artikel 4, lid 1, sub a, van de Europese richtlijn 87/344 voortvloeit dat de daarin geformuleerde vrije advocaatkeuze van de verzekeringnemer niet kan worden beperkt tot de situaties waarin de verzekeraar besluit dat een externe rechtsbijstandverlener in de arm moet worden genomen. Deze keuzevrijheid om een advocaat te kiezen, betekent volgens het Hof overigens niet dat verzekeraars in alle gevallen de verplichting hebben om de volledige kosten van de verdediging te dekken. Van doorslaggevend belang lijkt te zijn dat een beperking van de voor de vergoeding in aanmerking komende kosten er niet toe leiden dat de inhoud van de vrije advocaatkeuze van haar inhoud wordt beroofd. Bovendien blijven de verzekeraar en de verzekerde vrij om een hoger niveau van vergoeding van de kosten van rechtsbijstand overeen te komen, eventueel tegen betaling van een hogere premie door de verzekerde. Tot slot oordeelde het Hof dat het recht op vrije advocaatkeuze onverminderd geldt in de gevallen waarin geen sprake is van verplichte procesvertegenwoordiging.

Gevolgen voor de praktijk
Binnen de verzekeringsbranche zorgt het arrest voor de nodige beroering. Het Verbond van Verzekeraars liet weten teleurgesteld te zijn over het arrest en vreest dat de laagdrempelige en goed betaalbare toegang tot het recht die de rechtsbijstandsverzekeringen nu bieden, in het gedrang zal komen. De rechtsbijstandsverzekerden zullen ongetwijfeld positief staan tegenover de door het Hof gekozen uitleg.

De uitspraak gaat over de situatie waarin vaststaat dat een procedure zal worden gevoerd (of in een procedure verweer zal worden gevoerd). In dat geval heeft de verzekerde de vrijheid om een advocaat of een deskundige derde aan te wijzen. Dat geldt ook voor procedures waarin rechtsbijstand niet verplicht is. Tot nu toe werden vaak dergelijke procedures door rechtsbijstandsjuristen gevoerd. Dat gebeurde bijvoorbeeld regelmatig bij arbeids- en huurrechtelijke procedures bij de kantonrechter en bij (bouw)arbitrages. De uitspraak strekt zich niet tot zaken die buitengerechtelijk worden afgehandeld. De vraag van de Hoge Raad was beperkt tot de rechtsbijstand “in gerechtelijke of administratieve procedures”. Als er een verschil van mening is tussen de rechtsbijstandsverzekerde en zijn verzekeraar over de vraag of een gerechtelijke procedure moet worden gevoerd, kennen de polissen daarvoor in het algemeen een geschillenregeling waarbij een derde (meestal een advocaat) de vraag beantwoordt of het voeren van een procedure zinvol en nodig is.

Met deze uitspraak zijn zeker nog niet alle mogelijke vragen beantwoord. Het is bijvoorbeeld niet zonder meer duidelijk in welke gevallen de omvang van de dekking een inbreuk maakt op de omvang van de vrijheid zoals deze door het Hof is geformuleerd. In het algemeen wordt bijvoorbeeld de dekking beperkt tot een verzekerde som van bijvoorbeeld € 30.000,-. Is dat nu een beperking die de rechtsbijstandsverzekerde van zijn vrijheid berooft omdat hij daarvoor de procedure niet kan laten voeren door een extern advocaat? Dat ligt niet voor de hand. De vraag is wel wat voor bepalingen dan wel in strijd zouden zijn met de vrije advocaatkeuze.

Voor de rechtsbijstandsverzekerde is met deze uitspraak duidelijk dat zij in het geval een procedure wordt gevoerd het recht van vrije advocaatkeuze heeft. Rechtsbijstandsverzekeraars zullen zich moeten buigen over de vraag of zij hun polis willen aanpassen en zo ja, op welke wijze. Nysingh denkt daarover graag met u mee. 

Indien u hierover vragen heeft, kunt u contact opnemen met het secretariaat van de sectie aansprakelijkheid, verzekering en vervoer (038 425 9203) en/of de sectie marktordening (038 425 9163).