‘Rechtvaardige routes’ tegen muurvast rechtssysteem

Delen:

Ontwikkel nieuwe procedures voor tien veel voorkomende juridische problemen. Die oproep doet de The Hague Institute for Innovation of Law (HiiL) in een onderzoeksrapport over het functioneren van de rechtstaat in Nederland. Nu komen experimenten nauwelijks van de grond, zei onderzoeksdirecteur Maurits Barendrecht van HiiL op woensdag 3 mei bij de presentatie van het rapport ‘Menselijk en rechtvaardig, Is de rechtsstaat er voor de burger?’

Volgens de onderzoekers bevindt de Nederlandse rechtsstaat zich in een deplorabele staat. “Ons rechtssysteem is kostbaar, levert niet wat mensen nodig hebben en is soms ronduit schadelijk,” stelt het rapport. “Dat ligt niet aan de spelers, maar aan het spel en de strakke spelregels.”

Toernooimodel

Nederland kent jaarlijks 4,3 miljoen juridische problemen, zoals conflicten met leveranciers, buren, partners, de baas of schuldeisers. En die problemen worden minder vaak opgelost: in 2009 60 procent en in 2014 nog maar 51 procent. Bovendien neemt het vertrouwen in juridische procedures af zodra burgers er ervaring mee opdoen.

Een belangrijke oorzaak is volgens de onderzoekers het ‘toernooimodel’ dat wordt gebruikt om problemen op te lossen. Mensen worden tegen elkaar opgezet, zegt Barendrecht. Terwijl ze vooral een jurist inschakelen voor een oplossing. Teleurstelling is dan onvermijdelijk. “Ondanks de inzet van juristen kunnen echtscheidingen zomaar ontaarden in jarenlange loopgraafgevechten. Voor een conflict met de buurman heeft ons rechtstatelijk bouwwerk in de meeste gevallen niets te bieden.”

Muurvast

Volgens mede-opsteller Krijn van Beek (voormalig directeur strategie van het Ministerie van Veiligheid en Justitie) zit het justitiële systeem muurvast, en daar zijn vier oorzaken voor. Rechters kunnen niet flexibel inspelen op problemen omdat ze niet mogen afwijken van de regels en bovendien vastzitten in een bekostigingsmodel. Advocaten zitten ook klem tussen talloze voorschriften, waardoor tachtig procent van hun factuur al vaststaat: “Ze kunnen dus niet concurreren met overhead.” En ze dienen heel erg op te passen met het invoeren van digitale processen. Advocaten die meewerkten aan zogeheten matchingssites ontdekten dat vorig jaar toen ze werden teruggefloten door de dekens.

Verder wordt innovatie ook bij de nieuwe aanwas van juristen niet erg gestimuleerd. Rechtenstudenten moeten immers vooral juridische vakken volgen willen ze in aanmerking komen voor het begeerde civiel effect. En tenslotte werkt ook de structuur van het ministerie van Veiligheid en Justitie niet mee, betoogde Van Beek. “Het ministerie is defensief en reactief. De ambtenaren zijn volledig in de ban van de eigen doelen en de financiële planning. Iedereen is bezig met zijn eigen onderdeel van de begroting. Een overzicht ontbreekt.”

Betere routes

HiiL-onderzoeker Sam Muller pleit daarom voor ‘betere routes naar rechtvaardigheid, met de nadruk op resultaat en niet op regels’. Muller zegt dat de juridische dienstverlening wat kan leren van de zorg, waar in de zogeheten Diagnose Behandelcombinaties (DBC’s) wordt gewerkt. “De zorg voor de patiënt staat centraal, en rondom bepaalde ziektes worden behandelmethodes ontwikkeld.”

Zo’n werkwijze ziet Muller ook voor zich voor het recht. Daarbij denkt HiiL aan problemen op het gebied van familierecht, arbeidsrelaties en ontslag, letselschade, schulden, medische missers, problemen met de overheid, burenruzies, actie tegen uitingen op social media, consumentenklachten en strafzaken.

Doorbraak

Hiervoor moet wel het juridisch systeem op de schop. De opstellers van het rapport schatten dat dit 100 miljoen euro kost, een bedrag dat zich volgens hen snel terugverdient. “Er moet nu een doorbraak komen,” vindt Barendrecht.

Er zijn wel degelijk experimenten binnen de rechtspraak, bijvoorbeeld de spreekuurrechter in Noord-Nederland, de burenrechter in Utrecht en Brabant en de e-Kantonrechter. Maar de burenrechter laat juist zien wat er misgaat, zegt Barendrecht. “Wij waren er vanaf het begin bij betrokken. Iedereen was er enthousiast over, maar er was geen wettelijke experimenteerbepaling die het ook mogelijk maakte het echt toe te passen.” Het experiment werd steeds kleinschaliger. Barendrecht: “Dat gebeurt steeds: er komt nauwelijks iets uit de pilotfase.” Zelf trok HiiL de stekker uit het online scheidingsplatform Rechtwijzer uit Elkaar omdat de belangstelling tegenviel.

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven