In haar Jaarplan 2014 meldt de Raad voor de rechtspraak dat over enkele jaren alle procedures digitaal gaan verlopen en dat ook alle papieren dossiers zullen plaatsmaken voor digitale dossiers. In een samenleving waarin burgers en bedrijven steeds meer acteren via computer, tablet of smartphone, vindt de Rechtspraak dat zij niet kan achterblijven.

Digitaal voordeel voor iedereen
Het plan heeft voor (veel) consumenten tot gevolg dat de drempel om hun recht te halen een stuk lager komt te liggen. Zij krijgen al dit jaar geleidelijk aan steeds meer mogelijkheden om hun recht te halen via internet, vanaf het begin van hun zaak tot en met de uitspraak. Zo zal de digitale rechtsgang bij de kantonrechter, zoals deze in 2013 beschikbaar gesteld is aan rechtsbijstandsverzekeraars, in 2014 ook toegankelijk worden voor burgers en bedrijven.

Uiteraard heeft de digitalisering ook voordelen voor actoren in de rechtsketen. Het contact tussen rechtbanken en curatoren over insolventies verloopt binnenkort helemaal elektronisch. Ook de uitwisseling van gegevens over asiel- en vreemdelingenzaken gaat bij enkele rechtbanken digitaal verlopen. En in de loop van dit jaar kunnen strafadvocaten dossiers krijgen via een digitaal loket. Kortom, de uitwisseling van informatie (dossiers, brieven, etc.) met en in het rechtsbedrijf zal spoedig veel makkelijker en sneller gaan.

Mede doordat deze informatieprocessen gedigitaliseerd worden, zal de rechterlijke macht in staat zijn de immer toenemende werkdruk het hoofd te bieden en daarbij ook nog toegankelijke, begrijpelijke en snelle rechtspraak realiseren. Althans, dat is wat iedereen hoopt.

Rechtspreken ook digitaal?
Maar het zou natuurlijk zomaar kunnen dat, ondanks de stroomlijning van de processen in de rechtsketen, de druk toch niet echt van de ketel gaat. Zo heb ik niet de indruk dat de juridisering van de samenleving minder wordt. Ook las ik deze week een advies van nota bene de Rechtspraak zelf, die positief staat tegenover een inhoudelijke, en werkdrukverhogende, toetsing van asielaanvragen door de bestuursrechter.

Moet een echte werkdrukverlichting dan komen van het automatiseren van het rechtspreken zelf? Ik moest er laatst aan denken toen ik keek naar de film Her  waarin een man verliefd wordt op zijn operating system (OS). En dat was geen Vista, iOS, XP, of Windows, maar Samantha, een meedenkend, meevoelend, meelevend OS aan wie niets ontgaat. De kersverse promovendus Iris van Domselaar stelt in haar proefschrift dat een goede rechter, naast kennis van het recht, een adequaat waarnemingsvermogen moet hebben, empathisch moet kunnen rechtspreken en bovendien gevoeligheid moet hebben voor tragische keuzes. Voor Samantha zou dat geen enkel probleem zijn, dus waarom niet voor een edelachtbaar OS?

Maar hoe voorstelbaar is Samantha? Volgens een recensent van de film is het een kwestie van doorontwikkelen van bestaande technologie. Als ik echter lees dat het Massachusetts Institute of Technology onlangs een systeem voor kunstmatige intelligentie heeft ontwikkeld met de intelligentie van een kleuter, dan denk ik dat we nog een lange weg te gaan hebben. Dat edelachtbare OS laat nog wel even op zich wachten. Laat de Rechtspraak dus vooral doorgaan met het stroomlijnen van de werk- en informatieprocessen en vooral ook proberen niet meer werk op het bord van de rechterlijke macht te leggen. Van een rechtsprekende computer zullen ze het voorlopig niet moeten hebben!