De afgelopen weken verschenen twee rapporten waarin onderzoek is gedaan naar civiele vonnissen. In het rapport In de schaduw van de rechter wordt gesteld dat wanneer burgers en bedrijven meer moeten betalen om een rechtszaak aan te spannen, zij minder snel naar de rechter zullen stappen. Gelukkig, denk ik dan maar. Het zou vervelend zijn als burgers en bedrijven ondanks hogere kosten nog steeds massaal naar de rechter lopen. Dat zou betekenen dat er veel zeer ernstige conflicten zijn die oplossing behoeven en bovendien een oplossing die niet gerealiseerd kan worden zonder tussenkomst van een rechter.

Daling rechtszaken klein financieel belang
De daling vindt vooral plaats voor (handels)zaken waarbij een financieel belang gemoeid is dat ligt tussen de 500 en 2.500 euro. Logisch, als je bedenkt dat een beetje advocaat toch al snel tussen de 100 en 300 euro per uur vraagt. Komen daar vervolgens nog hoge griffierechten bij, dan lijkt me de keuze snel gemaakt: oplossing van een conflict kost dan immers al snel meer dan het opbrengt. Waar ik wel nieuwsgierig naar ben, is het antwoord op deze vraag: heeft men deze zaken laten rusten vanwege het relatief geringe financiële belang, of heeft men deze zaken wellicht op een andere, goedkopere manier opgelost?

Waar ik ook nieuwsgierig naar ben, is of een verhoging van de proceskosten er tevens toe zal leiden dat niet alleen handelszaken waarbij een gering financieel belang een rol speelt buiten het gerechtelijke circuit blijven, maar ook andersoortige zaken met een minder groot belang. Zaken die gaan over de toewijzing van de hond bij een echtscheiding of een bezoekrecht voor het verkochte konijn. Wellicht belangrijk voor de betreffende personen en dieren, maar niet zwaarwichtig genoeg om het gerechtelijke apparaat in te schakelen.

Stijging zaken groter financieel belang
Interessant is ook de constatering van de rapporteurs dat, ondanks de verhoging van de kosten, het aantal rechtszaken steeg voor zaken met een financieel belang tussen de 5.000 en 25.000 euro. Komt dat omdat er meer geld mee gemoeid is of is dit soort zaken ingewikkelder en moet daarom de onafhankelijke rechter er vaker aan te pas komen? Nee, dit blijkt te zijn veroorzaakt door het feit dat het griffierecht daalde voor deze groep zaken. En dat niet alleen, ook de verplichte bijstand van een advocaat blijkt te zijn vervallen bij deze categorie. Tja, dan is er toch iets geks aan de hand. Wie heeft deze maatregelen bedacht waardoor de toegang tot de rechter bij dit soort conflicten makkelijker is geworden? Dat lijkt ondoordacht. Het idee is toch maatregelen in te voeren om het drukke gerechtelijke apparaat te ontlasten? Terugdraaien, zou ik zeggen. Natuurlijk zijn de financiële belangen in de categorie tussen 5.000 en 25.000 euro niet gering. Het is echter te overzien en een beetje mediator moet hiermee prima uit de voeten kunnen. En mocht dat onverhoopt niet lukken, kan altijd nog de gang naar de duurdere rechter gemaakt worden.

Rechtseenheid
Naast verhoging van de kosten om een rechtszaak aan te spannen, noemen de onderzoekers nog een ander aspect dat de gang naar de rechter kan doen verminderen: rechtseenheid. Zij stellen dat wanneer gelijke gevallen in toenemende mate op een gelijke wijze worden afgedaan, er minder drang zal zijn om de stap naar de rechter te zetten. Men kan immers op basis van jurisprudentie een goede inschatting maken van de mogelijke oplossing voor een conflict en dat dan vervolgens middels een goedkopere alternatieve wijze van geschilbeslechting tot een einde brengen in plaats naar de rechter te stappen.

Rechtseenheid = kwaliteit?
Het komt dan goed uit dat rechtseenheid al jaren onderdeel is van het streven naar vergroting van de kwaliteit van de rechtspraak. Alleen, daar lijken wij niet zo veel van te merken. Het is misschien wel een idee dat de rechtspraak daar wat meer ruchtbaarheid aan geeft opdat zaken inderdaad als gevolg van een grotere rechtseenheid op een andere manier opgelost gaan worden. En dan kom ik op de valreep bij het tweede verschenen rapport over het onderzoek naar de kwaliteit van uitspraken: Rechtspraakbrede toetsing van civiele vonnissen. Ik verwachtte daar dan toch zeker iets over dit onderwerp te vinden. Helaas, de ambachtelijke kwaliteit van vonnissen wordt in dit rapport besproken en die blijkt niets te maken te hebben met rechtseenheid. De woorden 'rechtseenheid', 'rechtsgelijkheid', 'rechtszekerheid' komen in het rapport zelfs niet één keer voor. Misschien een aandachtspuntje voor een volgende kwaliteitsronde.