Computers, netwerken, robots, zelfrijdende auto's: de technologische ontwikkelingen denderen maar door. Soms zonder enig gevolg voor het recht, maar toch ook vaak leidend tot een nieuw wetsartikel en af en toe zelfs tot een compleet nieuwe wet.

Ter illustratie van juridische nieuwigheden met roots in de technologie voor uiteenlopende rechtsgebieden: ik schreef laatst nog over computervredebreuk, een delict dat is toegevoegd aan het Wetboek van Strafrecht nadat bleek dat het recht van vóór de netwerkmaatschappij geen soelaas bood om het inbreken in computers te bestraffen. Ook zijn talloze Europese richtlijnen uitgeschreven die een link hebben met de toenemende informatisering van onze maatschappij: richtlijnen inzake elektronische handel, bescherming van persoonsgegevens, \\L5auteursrecht in de informatiemaatschappij, dataretentie, enzovoort.

i-Ondernemingsrecht
Een ander terrein waar de roep om juridische nieuwigheden klinkt, is het ondernemingsrecht. Hoogleraar Iris Wuisman schreef daarover in Ondernemingsrecht een interessante bijdrage. Hierin stelt zij dat de i-samenleving waarin eigen verantwoordelijkheid, keuzevrijheid en co-creatie centraal staan, een bijpassend ondernemingsrecht vereist. Zij refereert daarbij aan de opmars van individueel ondernemerschap, aan de zzp'er, die het traditionele werkgever- en werknemerschap aan het verdringen is. De advocatuur is daarvan een mooi voorbeeld met meer dan 50 procent eenpitters. Deze eenmanszaken willen echter soms ook leuke, interessante opdrachten doen, die niet door één persoon uitgevoerd kunnen worden. Het komt steeds vaker voor dat zzp'ers zich organiseren om dit soort opdrachten toch te kunnen binnenhalen. In het juridische veld gebeurt dat bijvoorbeeld via Ondernemende Juristen. De aansprakelijkheid is echter bij verbanden zoals deze een heikel punt. Wuisman stelt daarom voor personenvennootschappen te introduceren met een keuzevrijheid inzake het aansprakelijkheidsregime. In een verband van netwerkende zzp'ers kan dan eenieder zijn verantwoordelijkheid nemen voor dat deel van de opdracht dat hij of zij uitvoert—en dus vooral geen risico lopen voor onderdelen waar niet de deskundigheid ligt.

Regels voor autonome apparaten?
Verder mijmerend over nieuwe ontwikkelingen kom ik bij de robots van Lodewijk Asscher die het heft in handen gaan nemen en als bijna zelfstandig opererende objecten allerhande rollen gaan vervullen in onze maatschappij. Wat als deze bot-hulpjes fouten maken? Ook denk ik aan een zelfrijdende auto die iets over het hoofd ziet met inparkeren, of erger. En aan mijn toekomstige ijskast, die als onderdeel van het internet van mijn dingen per ongeluk 60 pakken melk bestelt bij de online supermarkt in plaats van de 6 die ik normaal altijd bestel. Wie of wat is dan aansprakelijk? Moeten daarvoor nieuwe regels bedacht worden? Krijgen we dan naast het internet der dingen ook een recht van dingen?

De auto-industrie wil het probleem van de aansprakelijkheid bij zelfrijdende auto's oplossen door een publiek schadefonds op te richten. Mocht de bijna perfect zelfrijdende auto dan toch een foutje maken, dan wordt de schade vergoed door het fonds. Het uitrusten van auto's met zwarte dozen zou eveneens een oplossing kunnen bieden voor de schuldvraag. Dan zullen de gegevens in de dozen uitwijzen waar de verantwoordelijkheid ligt en op basis daarvan kan vervolgens de schadevergoeding bepaald worden. Of moeten we gewoon de robot, de ijskast, de auto, of welk autonoom opererend apparaat dan ook, zelf aansprakelijk stellen? Een leuke gedachte, maar dat lijkt een juridische brug te ver.