De \\L1blockchain is 'the next big thing' kopte The Economist alweer ruim een jaar geleden. 'Het zal wel,' dacht ik toen ik dit las, met in mijn achterhoofd vooral de bitcoin en rol die de blockchain speelt bij deze digitale munt met bedenkelijke reputatie. Bovendien is de bitcoin vooral een financieel fenomeen en gaat het Economist-artikel dan ook vooral over financiële ontwikkelingen, dus wat moeten wij juristen ermee? Aan de andere kant wordt in het artikel de blockchain op een rij gezet met ontwikkelingen als beperkte aansprakelijkheid, private eigendom, het internet zelf, en wordt in het artikel verwezen naar een mogelijke notariële functie van de blockchain. De onbekende bedenker ervan is door een Amerikaanse hoogleraar zelfs genoemd als potentiële winnaar van de Nobelprijs voor economie. De blockchain was en is toch niet zomaar iets en ik moest het wel in de gaten houden. Daarom nu dit stuk. Die blockchain blijkt namelijk toch wel het nodige in het vat te hebben voor ons juristen. Niet voor niets heeft de aanstaande Dutch Legal Tech Meetup Blockchain and Smart Contracts als thema.

Wat is blockchain?
Juriaan Mensch \\L6beschreef in Advocatie de bitcoin en de daar achter liggende blockchain-technologie eerder als e-mail voor geld. Het is echter wel een vorm van e-mail die er toe leidt dat wanneer het geld van de ene persoon naar de andere gaat, de eerste er niet meer over kan beschikken. Bovendien hoeft het niet alleen geld te betreffen. Ik zou zeggen dat de blockchain een online registratiesysteem is voor waardedocumenten waarbij er geen traditionele tussenpersoon—zoals bijvoorbeeld een bank of een notaris—nodig is om een document van hand tot hand te laten gaan. Het kan meer zijn dan het bewijs van een financiële transactie. In mijn vorige column verwees ik al naar het mogelijke gebruik van blockchain-technologie voor digitale concertkaarten.

Slimme contracten
Mensch noemt in zijn stuk testamenten als een interessante toepassing. Niet alleen de tekst van een testament kan in de blockchain worden opgenomen; ook de aan het testament gekoppelde financiële transacties zijn opgeslagen en kunnen automatisch worden uitgevoerd zodra een in het testament genoemde persoon overlijdt. Het wordt een slim testament.

Matthieu Paapst van de Rijksuniversiteit Groningen noemt in een blog over de blockchain slimme huurcontracten als voorbeeld. Ook dergelijke contracten kunnen zonder tussenkomst van personen uitgevoerd gaan worden. Zodra een (eerste) betaling is ontvangen door de verhuurder, wordt automatisch het slot van het gehuurde object ontgrendeld en wordt het toegankelijk voor de huurder. Ik denk dan wel gelijk aan het moment dat een huurder even geen geld heeft. Zal dan door het slimme huurcontract het gehuurde object automatisch op slot worden gedraaid? Of zou er ook zoiets als empathie zitten in een slim contract?

Code=blockchain=recht
Met het opnemen van een contract en de daaraan gekoppelde voorwaarden in een blockchain wordt het slimme contract computercode. Het recht wordt in code opgenomen. Het recht is de code. De uitvoering staat vast als aan zekere voorwaarden is voldaan. Het geeft een zekerheid die een gewone (wettelijke) afspraak lang niet altijd kent. Maar moeten we er blij mee zijn? Zal een menselijk oordeelsvermogen niet altijd gewenst zijn, zoals hoogleraar Eric Tjong Tjin Tai \\L9in WPNR stelde?

Ook een punt van aandacht is wie de slimme contracten gaat ontwikkelen. De eerder genoemde Paapst stelt dat we door ontwikkelingen als de blockchain in Nederland niet alleen programmeurs nodig hebben die de wet begrijpen, maar ook meer juristen die ook kunnen programmeren. Dat laatste is wel veel gevraagd van een jurist, denk ik, maar Paapst heeft wel een punt. Het wordt misschien tijd echt werk te maken van de oproep om programmeren al op de basisschool aan eenieder te gaan onderwijzen. Dan heeft over een aantal jaren elke jurist op zijn minst een beetje programmeerervaring. Of we daarmee met een gerust hart het recht tot code kunnen en willen gaan verheffen, dat is een andere kwestie.