Ruim anderhalf jaar beschikt Recht.nl over een artikeldeeldienst. Abonnees van Recht.nl zien onder artikelen en annotaties van een half jaar en ouder tegenwoordig een blauwe knop verschijnen met daarop de tekst 'Vraag PDF artikel aan'. Deze dienst is nadrukkelijk niet bedoeld voor studenten—zij kunnen namelijk alle juridische vakinformatie vinden in de informatiesystemen van de universiteiten—maar wordt bij uitstek door studenten gebruikt. Uit de contacten die in het kader van deze dienst ontstaan, doemt bij de redactie van Recht.nl een teleurstellend beeld op van de zoekcapaciteiten van de juristen in spé en dan met name voor wat betreft het zoeken naar artikelen en annotaties in vakbladen.

Juridische zoekmachines en databanken

In ons land is een beperkt aantal juridische uitgevers actief. Ze zijn op twee handen te tellen. Er zijn dus ook niet zo heel veel plekken waar je kunt gaan zoeken naar juridische informatie. Als we kijken naar commerciële juridische zoekmachines is de keuze nog beperkter: Legal Intelligence van Wolters Kluwer en Rechtsorde van Sdu. Hiernaast heeft Kluwer dan nog de Navigator met alleen Kluwer-materiaal en Sdu heeft OpMaat met alleen Sdu-uitgaven. Ook Recht.nl bevat, naast nieuws en actuele jurisprudentie, de gegevens van duizenden artikelen en annotaties—met steeds vaker een link naar de volledige tekst.

Daarnaast kunnen juristen wetgeving, verdragen, Kamerstukken en jurisprudentie vinden in de vrij toegankelijke databanken van de overheid. Die databanken worden steeds beter en hebben inmiddels ook snufjes in zich die vroeger alleen de betaalde databanken hadden. Daar waar dure zoekmachines en databanken een juridisch informatienetwerk vormen, is dat tegenwoordig in gratis publieke databanken ook het geval. Je surft ook in het publieke domein heel makkelijk van wet naar Kamerstuk, naar Staatsblad, naar jurisprudentie. Dat is dus mooi, maar voor artikelen en annotaties kunnen (aanstaande) juristen (nog) niet terecht in publieke databanken en ik constateer dat ze vooral Legal Intelligence en Rechtsorde gebruiken.

De beperkingen van zoeken met Legal Intelligence, Rechtsorde
Het grootste misverstand dat zich in de hoofden van de (aanstaande) juristen lijkt te nestelen, is dat je met de zoekmachines Legal Intelligence en Rechtsorde alle denkbare artikelen en annotaties kunt vinden en lezen. Ze lijken niet te weten dat je met de genoemde zoekmachines alleen dat materiaal kan vinden dat middels abonnementen is toegevoegd aan deze tools. Heeft een opleidingsinstituut geen abonnement op het Tijdschrift voor Bouwrecht, dan vinden medewerkers en studenten dat tijdschrift dus niet via deze zoekmachines.

Weinig juristen hebben door dat de juridische zoekmachines van de uitgevers zonder toegevoegde abonnementen eigenlijk niets waard zijn—althans, dat dan slechts de door de uitgevers aan hun zoekmachines toegevoegde publiek toegankelijke bronnen overblijven. En dan kun je beter googlen. Daar vind je veel meer voor veel minder geld.

Het feit dat een jurist (in spé) niet alles kan vinden met de zoekmachines van de uitgevers is een belangrijk aspect dat door de opleiders onder de aandacht gebracht dient te worden. Hoeveel juristen komen namelijk terecht in een organisatie waar ze van een goed gevulde zoekmachine gebruik kunnen maken? Een deel van de afgestudeerde rechtenstudenten dat een werkplek zal vinden op de Zuidas wellicht, overheidsjuristen, maar dat is het dan wel. Velen zullen terecht komen in kleinere organisaties waar men het moet doen met een zoekmachine met 'daarin' slechts een beperkt aantal abonnementen en dus een beperkt 'bereik', als überhaupt al beschikt kan worden over een 'echte' juridische zoekmachine. Dan is het van groot belang dat een jurist een compleet beeld heeft van het juridische informatieveld, zodat toch zo veel mogelijk kwalitatief goede juridische bronnen gevonden en gebruikt kunnen worden. Opleiders dienen studenten dus een veel beter en breder besef mee te geven van wat waar te halen is en tegen welke prijs.

Bredere zoekbagage voor juristen
Het is natuurlijk goed en belangrijk dat rechtenstudenten kennismaken met kostbare databanken, maar leg studenten vooral ook heel goed uit dat, wanneer ze de wijde wereld in gaan, de kans meer dan groot is dat ze veel minder tools en informatie tot hun beschikking zullen hebben dan in hun opleiding. Geef ze dus een goed beeld mee van het juridische informatieveld en leg daarbij uit dat er steeds meer juridische teksten vrij beschikbaar komen. Met dank aan open access, een ontwikkeling in publicatieland die steeds meer op stoom lijkt te komen, zeker als nog meer universiteiten het goede voorbeeld van de Universiteit Utrecht gaan volgen. Zij gaan vanaf 2022 bij de waardering van medewerkers hun inspanningen voor open science meetellen.

Opleidingsinstituten dienen studenten veel beter de weg te wijzen in het publieke domein waar al zoveel te halen is met steeds betere tools, inclusief Google, en hen dus niet uitsluitend te leren zoeken in systemen van uitgevers die de meesten in hun werkzame leven nooit zullen gaan gebruiken.