De Rechtspraak kondigde onlangs aan binnen 10 jaar 75 procent van alle nieuwe uitspraken online te gaan zetten. Hoe transparant gaat de rechtspraak worden als er substantieel meer uitspraken via het internet beschikbaar zijn? Krijgen burgers, wetenschappers, (praktijk)juristen bij de uitspraken tools aangereikt die de transparantie handen en voeten geven? Of verzuipen we straks in een brij van gerechtelijke uitspraken?

Meer uitspraken beter leesbaar?
Op dit moment worden iedere week rond de 1.000 nieuwe uitspraken gepubliceerd op Rechtspraak.nl—een fractie van het aantal dat tussen nu en 2030 wekelijks publiek toegankelijk moet gaan worden (20.000). Toch is dit bescheiden aantal uitspraken soms al moeilijk te doorgronden. Eerder schreef ik over de vele door onbegrijpelijke en onbekende afkortingen doorspekte inhoudsindicaties, die vaak geen relevante weergave bieden van een uitspraak. Onlangs lijkt er in dit genre zelfs een nieuwe categorie te zijn bijgekomen: uitspraken met de inhoudsindicatie 'voor deze uitspraak is geen samenvatting gemaakt'. En wat te denken van de aanduiding 'Deze uitspraak is gepubliceerd in verband met een onderzoek van de Universiteit Utrecht'? Dat moet beter.

Meer bagatelzaken, minder transparantie?
Publicatie van meer uitspraken heeft tot gevolg dat er ook meer bagatelzaken zullen worden gepubliceerd. Dat is nu al het geval. Uitspraken over standaard proceskostenvergoedingen, onbeduidende tussenarresten, beroepen die zonder opzienbarende reden niet-ontvankelijk worden verklaard; dergelijke uitspraken vervuilen de databank van Rechtspraak.nl. Moeten die uitspraken dan maar weggelaten worden in de toekomst? Misschien wel. Die zijn onderdeel van de 25 procent die het licht nooit gaan zien. Aan de andere kant: de publicatie van dit soort zaken geeft wel een indicatie van de werklast van de rechterlijke macht—waar voortschrijdende automatisering misschien de helpende hand zou kunnen bieden.

Meer zaken, gelijk speelveld?
Het publiceren van zo goed als alle zaken op het gebied van bijvoorbeeld het vreemdelingenrecht zou ook een gelijk speelveld creëren, is het idee achter de publicatiewens. De advocaat heeft dan toegang tot dezelfde zaken als de IND. Toegang is echter één ding, het voordeel kunnen halen uit meer gepubliceerde vreemdelingenzaken door een vaak in (heel) klein verband werkende vreemdelingenadvocaat is iets heel anders. Om tot een gelijk speelveld te komen, moeten er daarom tevens tools worden ontwikkeld die alle betrokken partijen in staat stellen goed te kunnen zoeken in de enorme hoeveelheden uitspraken en daarop inhoudelijke analyses los te laten.

Meer structuur in uitspraken en betere metadata
Wat in ieder geval iedereen zal helpen om iets van een gelijk speelveld te creëren, is een vaste(re) structuur in uitspraken en betere metadata. Ik heb het dan niet over wat de Raad voor de rechtspraak in de aankondiging noemt 'standaardmatig schrijven', maar over het op een vaste plek noteren van bepaalde onderdelen van een uitspraak en meer en betere data toevoegen die aanvullende informatie geeft over de uitspraak. Structuur en metadata dragen eraan bij makkelijker en sneller in de uitdijende hoeveelheid uitspraken te kunnen navigeren. 'Standaardmatig schrijven' hoeft niet en is ook niet gewenst. De bijzonderheden van een zaak moeten immers goed voor het voetlicht gebracht kunnen worden. Wel is het nuttig een bepaald deel van een uitspraak op een bepaalde plek te noteren, op een vastomlijnde manier te verwijzen naar wet- en regelgeving, bij verwijzing naar een zaak altijd de ECLI te noemen en meer van dat soort zaken.

Twee databanken?
Het lijkt mij overigens een goed plan twee databanken met uitspraken te maken—althans, de mogelijkheid te creëren zaken die er toe doen te scheiden van de bulk. Iets als 'uitspraken.rechtspraak.nl' versus 'alleuitspraken.rechtspraak.nl'. Vaak zullen juristen en geïnteresseerde burgers immers geen belangstelling hebben voor uitspraken waarvan er 13 in een dozijn gaan. Er zal voor velen vooral behoefte zijn de uitspraken te kunnen raadplegen die een juridische wending bevatten of die een grote maatschappelijke impact hebben. Vraag is daarbij hoe het onderscheid te maken tussen de verschillende zaken en hoe deze te classificeren, zodat er een goede scheiding ontstaat.

Ik zou pleiten voor één databank met vakinhoudelijk relevante uitspraken, met een duidelijke inhoudsindicatie, en één databank met bulkzaken die een geautomatiseerde inhoudsindicatie krijgen, beide databanken voorzien van een toekomstbestendige structuur en goede metadatering—dat laatste dan met name voor de analysetools die ongetwijfeld losgelaten gaan worden op de (uitgebreide) set van uitspraken en die tevens door de Rechtspraak zelf kunnen worden benut.

Al met al interessante materie, waarover het laatste woord nog niet gezegd is, getuige onder meer het Tijdschrift voor Agrarisch Recht waarin hoogleraar Willem Bruil de Raad voor de rechtspraak vraagt nog eens na te denken over dit plan. Dat zal zeker gebeuren.